Rối loạn lipid máu là tình trạng khá phổ biến, bệnh là nguồn cơn của nhiều bệnh lý tim mạch. Tuy nhiên không phải ai cũng biết rõ được nguyên nhân gây rối loạn lipid máu. Khi xác định được chính xác nguyên nhân gây bệnh, việc điều trị cũng trở nên dễ dàng và hiệu quả hơn.
Mục lục
Rối loạn lipid máu là gì?
Lipid máu hay còn được biết đến với cái tên quen thuộc hơn là “mỡ máu”, là thành phần quan trọng đối với cơ thể sống, cung cấp tới 30% năng lượng để duy trì các hoạt động của cơ thể.
Lipid máu bao gồm nhiều thành phần, trong đó cholesterol được coi là thành phần quan trọng nhất. Cholesterol đến từ 2 nguồn chính: thứ nhất khoảng 75% do cơ thể tự tổng hợp và 25% đến từ nguồn thức ăn bạn tiêu thụ mỗi ngày.
Thành phần chính của lipid máu bao gồm:
LDL – Cholesterol: Khi hàm lượng LDL-C tăng cao, lượng mỡ máu tích tụ nhiều trong lòng mạch, đặc biệt là các mạch máu nuôi tim, não, sẽ tạo thành các mảng bám xơ vữa. Các mảng xơ vữa này làm hẹp, tắc mạch máu, khi vỡ ra đột ngột có thể làm tắc cấp mạch máu dẫn tới các tình trạng nguy hiểm như: nhồi máu cơ tim, tai biến mạch máu não,… Do đó mà LDL-C còn được gọi là cholesterol xấu và là chỉ số cần chú ý theo dõi khi điều trị rối loạn lipid máu.
HDL – Cholesterol: HDL-C chiếm khoảng 25 – 30% tổng lượng cholesterol trong máu. HDL-C có nhiệm vụ vận chuyển cholesterol từ máu trở về gan và đưa cholesterol ra khỏi mảng xơ vữa,, từ đó giúp phòng ngừa các biến chứng tim mạch. Chính vì thế HDL-C được coi là cholesterol tốt.
Triglyceride: Cũng là một thành phần quan trọng của mỡ máu, còn được gọi là chất béo trung tính. Triglyceride máu tăng cao thường đi kèm tăng cholesterol, tăng LDL-C và giảm HDL-c. Một vài nghiên cứu mới đây cũng nhận thấy tình trạng tăng triglyceride máu có liên quan đến các biến cố tim mạch.
Rối loạn lipid máu hay còn gọi là rối loạn mỡ máu, là khi có một hoặc nhiều chỉ số mỡ máu ở trạng thái tăng/giảm bất thường. Rối loạn lipid máu thường được phát hiện cùng với một số bệnh lý tim mạch, rối loạn nội tiết tố, bệnh lý chuyển hóa.
Các chỉ số lipid máu ở ngưỡng bình thường khi:
- Cholesterol toàn phần <200mg/dL (<5,2mmol/L)
- LDL cholesterol <100mg/dL (2,6mmol/L)
- HDL cholesterol >60mg/dL (>1,5mmol/L)
- Triglyceride <150mg/dL (<1,7mmol/L)
Khi một hoặc nhiều các chỉ số lipid máu không thuộc ngưỡng bình thường kể trên, có thể bạn đã bị rối loạn lipid máu.
Nguyên nhân gây rối loạn lipid máu?
Các nhà nghiên cứu phân chia rối loạn lipid máu thành 2 loại:
1. Nguyên nhân nguyên phát
Nhóm nguyên nhân này đến từ sự bất thường trong hàm lượng mỡ máu, gây ra bởi sự đột biến gen, do di truyền từ người thân, khó có thể ngăn ngừa và chủ động kiểm soát được.
Các gen khiếm khuyết làm tăng hoặc giảm quá mức các thành phần mỡ máu: cholesterol, triglyceride, LDL-C, HDL-C.
Các yếu tố di truyền giữ vai trò chính trong việc gây ra tình trạng rối loạn lipid máu nguyên phát, cụ thể:
- Tăng lipid máu gia đình kết hợp
- Tăng triglyceride máu gia đình
- Tăng lipid máu gia đình đồng hợp tử hoặc đa gen
- Đột biến trong một nhóm lipoprotein
Tỉ lệ người mắc rối loạn lipid máu nguyên phát chiếm tỉ lệ rất nhỏ và thư-ờng được phát hiện sớm từ trước 15 tuổi, trong gia đình có nhiều người cùng mắc bệnh.
Người bị rối loạn lipid máu nguyên phát có nguy cơ mắc các bệnh lý tim mạch nặng từ rất sớm, tuổi thọ thấp hơn người có sức khỏe bình thường.
2. Nguyên nhân thứ phát
Nhóm nguyên nhân này chiếm tỉ lệ cao hơn, có xu hướng trẻ hóa, chủ yếu đến từ lối sống thiếu lành mạnh và một vài bệnh lý khác làm ảnh hưởng đến nồng độ lipid trong máu.
Các nguyên nhân thứ phát gây rối loạn lipid máu phổ biến là:
Chế độ ăn thiếu lành mạnh
25% nguồn gốc tổng hợp ra chất béo trong máu đến từ chế độ ăn uống. Bởi vậy mà yếu tố này là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây ra bệnh lý mỡ máu cao.
Trong đó, chế độ ăn nhiều chất béo xấu (mỡ, nội tạng động vật, chất béo chuyển hóa) là phổ biến nhất. Những người có thói quen tiêu thụ nhiều chất béo xấu thường có nồng độ cholesterol, LDL-C, triglyceride cao và HDL-C thấp.
Bên cạnh đó, khi bạn ăn quá ít chất béo tốt (chất béo không bão hòa – omega 3, omega 6, omega 9) cũng có thể gây rối loạn lipid máu.
Thừa cân, béo phì
Những trường hợp có nguy cơ mắc rối loạn lipid máu:
- chỉ số khối cơ thể BMI từ 25 – 29,9 (người bị thừa cân),
- BMI từ 30 trở lên (người bị béo phì)
- số đo vòng eo lớn (nữ giới > 88cm, nam giới > 101 cm)
Lối sống ít vận động
Chế độ ăn uống kém khoa học cùng với lối sống ít vận động dễ dẫn đến tình trạng thừa cân, béo phì, rối loạn lipid máu. Những người lười vận động thường có chỉ số cholesterol, LDL-C, triglyceride ở mức cao và HDL-C ở mức thấp.
Nghiện rượu
Rượu bia là một trong những nguyên nhân phổ biến gây ra tình trạng rối loạn lipid máu, đặc biệt là mỡ máu cao. Những người nghiện rượu thường có nồng độ triglyceride ở ngưỡng cao. Hội chứng Zieve tăng Cholesterol toàn phần khiến cho rượu chuyển hóa thành acetat, làm giảm mức oxy hóa axit béo tại gan, khi đó axit béo tham gia vào quá trình sản xuất triglyceride làm tăng sinh VLDL và gan nhiễm mỡ. Khi chức năng gan suy giảm, hoạt tính enzyme LCAT (một loại enzyme có khả năng este hóa cholesterol) cũng suy yếu, khiến cho lượng cholesterol dư thừa trong máu, có thể làm vỡ mạch máu đột ngột, gây thiếu máu tán huyết.
Hút thuốc lá
Trong thuốc lá có chứa lượng lớn nicotin và cả trăm chật độc khác, chúng làm hại đến phổi, tim mạch và nhiều cơ quan của cơ thể. Khói thuốc lá cũng làm giảm nồng độ cholesterol tốt HDL-C và tăng cholesterol xấu LDL-C ngăn cản sự lưu thông của cholesterol máu; đồng thời gây ra tình trạng kháng insulin dẫn tới nguy cơ tiểu đường.
Tuổi tác
Ở người cao tuổi, các cơ quan suy giảm hoạt động, đặc biệt là cơ quan điều tiết mỡ máu (như gan, thận,…), do đó người cao tuổi thường có nguy cơ rối loạn lipid máu cao.
Sử dụng thuốc
Một số loại thuốc khi sử dụng có đi kèm tác dụng phụ, trong đó bao gồm nguy cơ làm rối loạn lipid máu như: thiazide, retinoid, cyclosporin, estrogen và progestin, glucocorticoid, tacrolimus, thuốc chẹn beta, thuốc kháng retrovirus hoạt tính cao,…
Mắc các bệnh lý chuyển hóa
Trường hợp mắc một số bệnh lý chuyển hóa cũng ảnh hưởng đến các chỉ số lipid máu, gây ra tình trạng rối loạn lipid máu. Đó có thể là:
- Đái tháo đường: Tình trạng kháng insulin ở bệnh nhân đái tháo đường tuýp 2 kéo theo rối loạn mỡ máu (cụ thể là mỡ máu cao) khá phổ biến, chủ yếu là tăng triglyceride máu do giảm hoạt tính của enzyme thủy phân chất béo lipoprotein lipase.
- Suy giáp: là một trong những nguyên nhân khá phổ biến của tăng lipid máu, thường là tăng cholesterol toàn phần và tăng triglyceride máu.
- Bệnh thận: Khi bệnh nhân mắc các bệnh về thận, gan sẽ tăng sản xuất các lipoprotein nhưng lại giảm thủy phân các protein để bù lại lượng protein đã mất đi trong nước tiểu. Do đó sẽ dẫn đến tình trạng dư thừa cholesterol toàn phần và LDL-cholesterol. Bên cạnh đó, có đến 30 – 50% số người mắc các bệnh thận mạn tính có tăng triglyceride máu. Triglyceride tăng do albumin máu giảm, lượng axit béo tự do gắn với albumin cũng giảm trong khi axit béo tự do gắn với lipoprotein tăng, cản trở sự thủy phân mỡ máu triglyceride.
- Hội chứng Cushing (cường cortisol): giảm thủy phân các thành phần mỡ máu do giảm hoạt tính của enzyme lipoprotein lipase. Tình trạng này biểu hiện cụ thể ở đối tượng kháng insulin và đái tháo đường.
- Bệnh lý về gan: Gan nhiễm mỡ, xơ gan,… làm chức năng gan suy yếu, gây rối loạn quá trình điều hòa và chuyển hóa lipid, từ đó ảnh hưởng đến hàm lượng mỡ máu, dễ khiến cho người bệnh gan bị thêm bệnh rối loạn lipid máu.
Điều trị rối loạn lipid máu bằng cách nào?
Mục tiêu điều trị
Mục tiêu của điều trị rối loạn lipid máu là đưa các chỉ số lipid máu về ngưỡng an toàn, đặc biệt là giảm lượng cholesterol xấu và triglyceride, bên cạnh đó hỗ trợ tăng hàm lượng cholesterol tốt HDl-C. Cụ thể:
- Cholesterol toàn phần (TC) <200 mg/dL
- LDL-C < 100 mg/dL (với người bệnh tim, bệnh tiểu đường: LDL-C < 70 mg/dL)
- Triglyceride < 150 mg/dL
- HDL-C >40 mg/dL (đối với nam) và >50 mg/dL (đối với nữ)
Các chỉ số nêu trên chỉ là tương đối, việc đưa ra mục tiêu điều trị rối loạn lipid máu còn tùy thuộc vào tình trạng sức khỏe của riêng mỗi cá nhân. Dựa trên các yếu tố nguy cơ (ví dụ như: uống rượu, hút thuốc, tiền sử tim mạch, đái tháo đường, béo phì,…) mà bác sĩ điều trị sẽ đưa ra mục tiêu và phác đồ điều trị phù hợp.
☛ Tìm hiểu: Phác đồ điều trị rối loạn lipid máu của Bộ Y Tế
Thay đổi lối sống lành mạnh
Trong phác đồ điều trị rối loạn lipid máu, yêu cầu đầu tiên của bác sĩ đối với bệnh nhân là cần thực hiện thay đổi thói quen ăn uống và sinh hoạt một cách khoa học hơn. Chúng bao gồm:
Chế độ ăn uống lành mạnh: Tăng cường bổ sung các vitamin, rau xanh, trái cây tươi. Loại bỏ chất béo xấu (chất béo bão hòa và chất béo chuyển hóa: chúng có trong mỡ động vật, nội tạng động vật, đồ ăn nhiều dầu mỡ, đồ ăn chiên rán lại nhiều lần, thực phẩm chế biến sẵn, nước ngọt đóng chai,…) và bổ sung chất béo tốt (chất béo không bão hòa: có trong các loại cá béo, đậu, các loại hạt,…). Đồng thời, bạn cũng nên quan tâm tới cách chế biến thức ăn phù hợp, sao cho hấp thụ được tối đa lượng dinh dưỡng mà không ảnh hưởng tới sức khỏe. Ví dụ như thay vì chiên, xào rán bạn có thể chọn cách hấp, luộc,…
Vận động thường xuyên: Bạn nên tạo và giữ thói quen tập thể dục thể thao tối thiểu 30 phút mỗi ngày và 5 ngày mỗi tuần. Vận động thường xuyên giúp cơ thể trao đổi chất tốt hơn, giảm béo, tăng cường hệ xương, đặc biệt có thể làm giảm lượng cholesterol xấu và tăng cường cholesterol tốt rất hiệu quả. Bạn có thể lựa chọn bất kỳ bộ môn thể thao nào mình cảm thấy yêu thích và thoải mái tập luyện chúng, đó có thể là: đi bộ, chạy bộ, đạp xe, bơi lội, yoga,…
Hạn chế uống rượu bia: Rượu bia là một trong những nguyên nhân phổ biến gây rối loạn lipid máu, do đó cần hạn chế tiêu thụ ở mức thấp nhất. Đặc biệt, với những người tăng triglyceride máu quá cao, cần tuyệt đối không uống rượu.
Bỏ thuốc lá: Bỏ thuốc và tránh tiếp xúc với môi trường có khói thuốc để điều chỉnh lại các chỉ số lipid máu và giảm thiểu tác hại của bệnh.
Điều trị bằng thuốc
Trường hợp rối loạn lipid máu ở thể nhẹ, bác sĩ sẽ yêu cầu bạn thực hiện thay đổi lối sống, nếu sau thời gian từ 4 – 6 tháng quay trở lại kiểm tra nhưng các chỉ số chưa có sự cải thiện rõ rệt, bác sĩ sẽ kê cho bạn đơn thuốc. Một số loại thuốc điều trị rối loạn lipid máu phổ biến hiện nay là:
- Statin: hoạt động dựa trên cơ chế ức chế tổng hợp cholesterol tại gan, nhờ đó làm giảm hàm lượng LDL-C, cholesterol toàn phần, triglyceride và tăng HDL-C. Statin được sử dụng cho các bệnh nhân có mắc bệnh lý tim mạch, xơ vữa động mạch, rối loạn lipid máu kèm đái tháo đường,…
- Fibrate: thuộc nhóm dẫn xuất của axit fibric, bao gồm: fenofibrat, gemfibrozil,… Fibrate hoạt động trên cơ chế ức chế sản xuất cholesterol tại gan, nhờ đó làm giảm lượng LDL-C, triglyceride máu và tăng sinh HDL-C.
- Niacin: có thể tan trong nước, giúp ức chế sản xuất các lipoprotein, làm giảm LDL-C và tăng HDL-C.
- Resin: trao đổi ion Cl- với axit mật, nhờ đó giảm tổng hợp cholesterol tại gan, tăng sinh HDL-c. Resin không dùng cho các trường hợp tăng triglyceride máu.
- Ezetimibe: được đưa vào danh sách các loại thuốc điều trị rối loạn lipid máu trong thời gian gần đây. Ezetimibe có khả năng hấp thụ cholesterol toàn phần tại ruột, có thể hạ LDL-C và tăng HDl- L.
☛ Chi tiết: 5 nhóm thuốc điều trị rối loạn lipid máu hiệu quả!
Hỗ trợ kiểm soát lipid máu an toàn bằng thảo dược – FREMO
Hiện nay, người bệnh rối loạn lipid máu thường hướng tới việc sử dụng các sản phẩm thảo dược để hỗ trợ điều trị bệnh. Bởi các sản phẩm này có tính an toàn cao, nguồn gốc 100% từ thiên nhiên, có thể sử dụng lâu dài mà không gây ra tác dụng phụ. Đây là ưu điểm đột phá của sản phẩm FREMO – một nghiên cứu tâm huyết của PGS.TS Lê Minh Hà tại Viện Hàn lâm Khoa học & Công nghệ Việt Nam.
FREMO đã được thử nghiệm nghiên cứu cho thấy có hiệu quả rất tốt trong việc hỗ trợ kiểm soát lipid máu với các tác dụng chính sau:
- Giúp giảm tích tụ mỡ trong cơ thể, đặc biệt là giảm lượng mỡ tại gan giúp hạn chế nguy cơ gan nhiễm mỡ
- Ức chế tổng hợp các chất béo, cholesterol đồng thời làm tăng suy thoái lipid để loại ra khỏi cơ thể. Điều này làm giảm nồng độ cholesterol, triglyceride, LDL và tăng HDL trong máu.
- Ngăn cản hình thành các mảng xơ vữa trong thành mạch, làm giảm nguy cơ mắc các biến chứng về bệnh tim mạch, tai biến và đột quỵ…
FREMO cam kết hoàn lại 100% tiền nếu không cải thiện bất kỳ chỉ số mỡ máu nào sau 2 tháng sử dụng.
BẤM VÀO ĐÂY để đặt giao FREMO tại nhà
Tìm nhà thuốc có bán Fremo chính hãng của Viện Hàn lâm KH & CN Việt Nam TẠI ĐÂY
Gọi ngay tới tổng đài miễn cước 1800 1591 hoặc kết nối Zalo 0339129576 để được TS.BS Bùi Nguyên Kiểm và các dược sĩ chuyên môn tư vấn về tình trạng mỡ máu, gan nhiễm mỡ, bạn đang gặp phải.
Rối loạn lipid máu là bệnh lý có xu hướng ngày càng gia tăng hiện nay. Bạn hãy xây dựng cho mình chế độ ăn uống lành mạnh và tập thể dục thường xuyên để phòng ngừa và kiểm soát các chỉ số lipid máu. Ngoài ra, bạn hãy đi khám định kỳ để phát hiện sớm và có biện pháp xử lý phù hợp nếu có các dấu hiệu của rối loạn lipid máu.
